ساختمان بدن ماهي ها

از آنجا که براِي شناسايي ماهي ها لازم است علاقه مندان به نگهدارِي ماهي هاي تزيينِي مختصرِي درمورد ساختمان بدن و اختصاصات تشرِيحِي آن ها آگاهِي داشته باشند ، لذا در اِينجا به طور خلاصه به شرح پاره اِي از اِين اختصاصات مي پردازِيم (شکل 1 اختصاصات ساختمانِ خارجِي ماهِي را نشان مي دهد ):

1- شکل بدن

به طور کلِي ماهي ها دوکِي شکل و برش عرضِي آن ها بِيضِي شکل است .با وجود اِين شکل عمومي برخِي از ماهي ها ممکن است کروِي ، مارمانند ، پهن ، نخ مانند، نوارِي ، پهن کشِيده و غِيره باشد .

2- پوشش بدن

بدن ماهي ها از پوست نسبتا سختِي پوشِيده شده است که گاهِي جدا کردن آن مشکل مي باشد .اِين پوست درداخل سوراخهاِي بدن ماهِي نِيز نفوذ کرده و روِي کره چشم را هم مي پوشاند .قسمتِي از آن که روِي چشم قرار مي گِيرد داراِي رنگ شفاف مي باشد .فلس ها که درواقع حفاظت پوست ، عضلات و اعضاي داخلِي بدن را به عهده دارند، در داخل پوست قرار دارند .اندازه فلسها از حد ميکروسکوپي تا اندازه ِيک سکه دو رِيالِي ِيا بزرگتر متفاوت است .تعداد فلسهاِي روِي ِيک ردِيف گرد دور بدن و همچنِين تعداد فلسهاِي روِي خط جانبِي ماهي ها ِيک گونه معمولا مساوِي بوده و اکثرا در طبقه بندِي ماهي ها نِيز از آن استفاده مي شود .از نظر رنگ آميزي نِيز ماهي ها متغِير بوده و ممکن است بِي رنگ، ساده و ِيا رنگِين باشند .

3- زوائد بدن

باله ها که وسِيله حرکت ماهي ها در جهات مختلف مي باشند زوائد اصلِي بدن آنها را تشکِيل مي دهند .از نظر تعداد ، باله هاِي ِيک ماهِي به فرد و زوج تقسِيم مي شود .باله هاِي سِينه اِي و شکمي جزو باله هاِي زو ج و باله هاِي پشتِي ، مخرجِي و دمي جزو باله هاِي فرد محسوب مي شوند . باله چرمي که معمولا دربرخِي ازماهي ها مانند ماهي ها آزاد و قزل آلا و بِيشتر کاراسِين ها و نِيز برخِي از گربه ماهي ها دِيده مي شود ، باله فردِي است که از نظر ساختمانِي با باله هاِي دِيگر فرق مي کند .برخِي از ماهي ها ممکن است فاقد ِيک ِيا تعدادِي از باله ها بوده و گاهِي ممکن است تعداد باله هاِي پشتِي از ِيک عدد بِيشتر باشد .در هر حال اِين باله ها هرگز مانند باله هاِي زوج قرِينه نِيستند .

4-سوراخ هاِي بدن

سوراخ هاِي بدن ماهِي عبارتند از: دهان ، برانشي ها ، چشم ها و مخرج .همانطور که قبلا گفته شد لاِيه اِي از پوست شفاف روِي چشم ها را مي پوشاند .معمولا در هر طرف سر ماهِي ِيک ِيا دو سوراخ حسِي وجود دارد که تا حدِي کار بِينِي را انجام مي دهند .

5-خط جانبِي

اکثر ماهي ها در طرفِين بدن داراِي خطِي به نام خط جانبِي مي باشند که با ساختمان خاصِي که دارند مي توانند برخِي از اختصاصات آب مانند شورِي ، جرِيان آب و در جه حرارت را حس نماِيند .در برخِي از ماهي ها سِيستم خاصِي بِين خط جانبِي و گوش داخلِي به وجود مي آِيد که باعث افزاِيش تواناِيِي حسِي ماهِي مي گردد .خطوط جانبِي در برخِي از ماهي ها در هر طرف 2 عدد بوده و در برخِي دِيگر ممکن است اصولا وجود نداشته باشند.

6- گردش خون

گردش خون ماهِي توسط قلب و رگ ها انجام مي گِيرد .قلب ماهِي داراِي ِيک بطن و ِيک دهلِيز و ِيک سِينوس در ابتداِي دهلِيز به نام سِينوس سِياهرگِي مي باشد .قلب به صورت ِيک پمپ عمل کرده و خون را به جلو و به طرف برانشِي ها براِي تبادلات گازِي ِيعنِي گرفتن اکسِيژن و پس دادن گاز کربنِيک مي فرستد .خون سِياهرگِي پس از ورود به سِينوس وارد دهلِيز شده و از آنجا به بطن عضلانِي رفته و سپس از طرِيق مخروط آئورتِي و 4 سرخرگ برانشِي و جهت تبادلات گازِي ، وارد برانشي ها مي شود.از برانشي ها خون به وسِيله سِياهرگ هاِي مخصوص وارد آئورت پشتِي شده و از آن جا به تمام بدن توزِيع مي گردد .خون تِيره به وسِيله 4 سِياهرگ که دو عدد از جلو و دو عدد از پشت مي آِيد ، وِيک سِياهرگ که خون دستگاه گوارشِ را از کبد مي آورد ، به قلب بازگشت داده مي شود .

7- تنفس در ماهي ها

تنفس به منظور گرفتن اکسِيژن وپس دادن گاز کربنِيک حاصل از سوخت و ساز ماهِي انجام مي شود .در مهره داران هوازِي محل تبادلات گازِي رِيه است و اکسِيژن مورد نِياز از هوا گرفته شده و گازکربنِيک به آن پس داده مي شود .در ماهي ها که محِيط زِيست آن ها آب مي باشد ، اکسِيژن مورد نِياز توسط برانشِي ها در دو طرف سر ماهِي و زِير سرپوش برانشِي قرار دارند .در هر دو طرف سر در ِيک محفظه مشترک ، 4 برانشِي وجود دارد که هر ِيک داراِي ِيک کمان برانشِي بوده و بر روِي هر کمان رشته هاِي برانشِي با ساختمان خاص خود که مشابه ساختمان رِيه مهره داران خاکزِي است قرار دارند . ماهي ها براِي تنفس به همان طرِيق که مهره داران هوازِي با انجام دم و بازدم اکسِيژن هوا را گرفته و گاز کربنِيک را پس مي دهند ، بايد مرتبا با گرفتن آب از طرِيق دهان و خارج کردن آن از طرِيق برانشِي ها عملِيات دم وباز دم را انجام دهند .در برخِي از ماهي ها گاهِي در قسمت داخلِي کمان هاِي برانشي ها ، فِيلترهاِي دندانه مانندِي وجود دارد که براِي گرفتن و جدا ساختن مواد غذايي از آب به کار مي روند .در گروهِي از ماهي ها که به آنها دورِيه اِي مي گوِيند تنفس مشابه مهره داران هوازِي انجام مي گردد.اِين ماهي ها به جاِي برانشِي داراِي نوعِي رِيه هستند و براِي تنفس مرتباً به سطح آب آمده و از اکسِيژن هوا استفاده مي نماِيند .در برخِي دِيگر از انواع ماهي ها ، علاوه بر برانشِي ها ، اعضا کمکِي تنفس وجود دارند که در هنگام کم شدن اکسِيژن محلول در آب و ِيا در مواقعِي که ماهِي به عللِي خارج از آب قرار مي گِيرد ، مي تواند با کمک اِين اعضا از اکسِيژن هوا استفاده نماِيد .اِين اعضاي در ماهي ها مختلف در داخل دهان ، داخل دستگاه گوارشِ و ِيا کِيسه شنا قرار دارند .

8- دستگاه تولِيد مثلِ

غدد تولِيد مثلِ ماهِي ماده را تخمدان و غدد تولِيد مثلِ ماهِي نر را بِيضه و ِيا تستِيکول مي نامند .در برخِي از انواع ماهي ها ممکن است در ِيک فرد هر دو غده وجود داشته باشد که به آن اصطلاحا دو جنسي يا هرمافرودِيت مي گوِيند ( مانند عده اِي از گونه هاِي ماهِي باس درِياِيِي ) .در برخِي دِيگر از ماهي ها ممکن است تغِيِير جنسِيت مشاهده گردد .براِي مثال برخِي از ماهي ها طلايي نر با افزاِيش سن تبدِيل به ماهِي ماده مي گردند . الف : تخمدانها تخمدان ها داخلِي و معمولا دراز هستند ولِي گاهِي ممکن است کوتاه باشند .اندازه آنها بستگِي به ميزان رسِيدگِي جنسِي ماهي ها دارد .در مواقعِي که تخمدان ها کاملا رسِيده اند، حتِي ممکن است تا 70 درصد وزن بدن ماهِي را تشکِيل دهند .رنگ تخمدان ها بسته به نوع ماهِي و حتِي افراد هر گونه تا حدودِي متفاوت است .در ماهي هاي جوان متماِيل به سفِيد ِيا متماِيل به سبز و در ماهي هاي بزرگترزرد ِيا طلايي مي باشد .تعداد تخم در ماهي هاي مختلف ، متفاوت مي باشد، از ِيک عدد در هر تخمدان تا چندِين ميليون عدد درهر ماهِي ماده فرق مي کند . ب : بِيضه ها بِيضه هاِي ماهي ها نِيز داخلِي و دراز مي باشند .تعداد آنها معمولا دو عدد است اما در برخِي از گونه ها ابتدا 2 تا بوده ولِي بعدا ِ يکِي مي شوند .اندازه و رنگ آنها در مراحل مختلف رسِيدگِي فرق کرده و اکثرا سفِيد مي باشد .وزن آنها ممکن است تا 12 درصد وزن ماهِي نر برسد .

9-دستگاه گوارش

دستگاه گوارش ماهِي از دهان شروع و به مخرج ختم مي شود .بعد از دهان که معمولا داراِي دندانهاِي آرواره اِي است ، حفره دهان وجود دارد .در برخِي از ماهي ها در اِين قسمت بر روِي زبان و در سقف دهان دندانهايي دِيده مي شود .گلو بعد از حفره دهانِي قرار داشته و در برخِي از گونه ها دندان هاِيي گلويي که معمولاً به صورت آسِياب کار مي کند در اِين قسمت قرار دارند .ارتباط دهان و برانشِين ها نِيز در اِينجا انجام مي گِيرد .پس از گلو ، مرِي و سپس معده قرار دارد .در مدخل روده درِيچه پِيلورِي و ِيک سکوم کوتاه که به معده وصل مي شود قرار مي گِيرد .روده که محل اصلِي جذب غذاست بعد از معده قرار داشته و به مخرج ختم مي گردد .دستگاه گوارشِي ماهي ها و بخصوص دندانها در گونه هاِي مختلف ماهِي بسته به طبِيعت غذايي آنها فرق مي کند . 10-دستگاه دفعِي کلِيه هاِي قهوه اِي رنگ ، دراز و فشرده ماهي ها ، زِير کِيسه شنا و روِي مهره ها قرار دارند .وقتِي تمام اعضاء داخل بدن ماهِي براِي طبخ خارج مي شوند ، کلِيه ها به رنگ قهوه اِي و به صورت خون مرده روِي مهره ها دِيده مي شوند .کلِيه ها مواد دفعِي را از خون گرفته و به وسِيله ِيک مي زناِي از هر کلِيه آن را به مثانه و از آنجا به وسِيله لوله بارِيکِي به مخرج تناسلِي مي رِيزند . 11-دستگاه عصبِي ماهي ها استخوانِي داراِي مغز کوچک و کوتاهِي مي باشند .لبهاِي بوِيايي و نِيمکره هاِي مغز و مغز وسطِي کوچک اند ولِي مخچه نسبتا بزرگ است .اعصاب مخچه اِي 10 زوج مي باشند .نخاع شوکِي از داخل مهره ها عبور کرده و از هر مهره ِيک زوج نخاعِي خارج مي شود . 12-کِيسه شنا کِيسه شنا که به آن کِيسه گاز هم مي گوِيند عضو اصلِي کنترل فشار آب و حفظ تعادل ماهِي مي باشد .اگر چه در برخِي از ماهي ها کِيسه شنا وجود ندارد، با وجود اِين در ماهي ها استخوانِي اِين کِيسه به حداکثر تکامل خود رسِيده و در برخِي از ماهي ها علاوه بر کارهاِي فوق ، به صورت عضو کمک تنفسِي و نِيز عضو تولِيد صوت عمل مي نماِيد .وزن مخصوص ماهِي 07/1 گرم است که از وزن مخصوص آب که مقدار آن 0005/1 گرم است بِيشتر بوده ، بنابراِين اگر ماهِي شنا نکند به ته آب فرو مي رود .ماهِي براِي حفظ تعادل خود بايد همواره شنا کند و انرژِي زِيادِي براِي اِين منظور صرف نماِيد .براِي جلوگِيرِي از صرف انرژِي زِياد ، ماهِي با روش فِيزِيولوژِيک خاصِي مي تواند با افزودن هواِي داخل کِيسه شنا ، خود را سبک تر کرده و در عمق دلخواه نگهداشته و ِيا با کاهش حجم گاز آن ، خود را به عمق مورد نظر برساند . 13- رنگ آميزي ماهي ها رنگ بدن ماهي ها در اثر وجود پِيگمان ها ِيا رنگدانه هاِي داخل پوست بدن آنها بوجود مي آِيد .اگر در بدن ماهِي رنگدانه ها وجود نداشته باشند ، بدن آنها معمولا بِي رنگ و گاهِي شِيشه اِي مي باشد .اِين نوع رنگ بخصوص درِ بچه ماهي ها که هنوز رنگدانه ها در پوستشان تشکِيل نشده است ، دِيده مي شود .اگر همه رنگدانه ها ِيکنواخت باشند ، رنگ بدن ماهِي هم ِيکنواخت است .براِي مثال مي توان از رنگ ِيکنواخت برخِي از ماهي ها قرمز ِيا ماهي ها طلايي ِيا ماهِي مولِي سِياه نام برد .اگر رنگدانه ها متنوع باشند ، رنگ بدن ماهِي هم ِيکنواخت نخواهد بود .برخِي از ماهي ها مانند پرندگان داراِي رنگ آميزي بسِيار زِيبايي مي باشند که داراِي رِيشه ژنتِيکِي مي باشد .